اختلال استرس پس از سانحه (Posttraumatic Stress Disorder)، یا همان PTSD، پاسخ­های توأم با استرس در مواجه با حوادث دردناک و تهدید کننده زندگی میباشد. در توضیح حوادث ناخوشایند و زمینه­ ساز اختلال استرس پس از سانحهتفاوت­ هایی بین افراد دیده می­شود؛ بعبارتی رویدادهایی که برای شخصی ناگوار و منفی تعبیر می­شوند، ممکن است برای شخص دیگری خنثی و قابل تحمل ­تر در نظر گرفته شوند. به­ طور کلی اتفاقات تروماتیک را به بلایای طبیعی(زلزله، سیل،آتش­سوزی، طوفان و…) و حوادث غیرطبیعی(تجاوزجنسی، ورشکستگی مالی و…)، تقسیم می­شوند. آنچه این حوادث از آن جهت که برای بقا و سلامتی فرد، اعضای خانواده و بستگان نزدیک، خطری جدی و تهدیدآمیز محسوب می­شوند باهم مشترک هستند و از طرفی به این نتیجه می­رسند تروما فاجعه­ای است که باید ازآن­ها اجتناب کرد و تمامی خاطرات مرتبط با آن­ دفن و به فراموشی سپرده شوند.

بر اساس تحقیقات محققین و متخصصین فعال در حوزهمشاوره خانواده، ابتلا به اختلال استرس پس از سانحهدر هر دوره سنی ممکن است روی دهد، منتهی بین افراد مبتلا به اختلال استرس ­پس ­از ­سانحه از نظر زمان بروز علائم و شدت مشکل تفاوت­های فاحشی وجود دارد. از جمله عوامل آشکارکننده فوری نشانه­ های PTSD، می­توان به فقدانمهارت های زندگیو سابقه ابتلا بهاختلال شخصیتروانپزشکی در افراد می­توان اشاره کرد. برخی افراد بلافاصله پس از تجربه حادثه ناخوشایند تغییراتی را در فکر و رفتارشان بروز می­دهند، این در حالی است که در افرادی با تجربه مشابه ممکن است زمانی طولانی در بروز نشانه ­ها سپری شود. در ادامه مقاله، انواع علائم اختلالPTSD را به تفصیل شرح داده ­ایم. اینکه چه افرادی در معرض ابتلا به اختلال PTSD قرار دارند، از دیدگاه­های مختلفی بررسی شده اند، که ما آن­ها را در 2 عامل کلی آورده ایم.

عوامل ایجاد اختلال استرس پس از سانحه

عوامل اختلال استرس پس از سانحه بسیار پیچیده و متنوع است در اینجا سعی کردیم به برخی از آنها اشاره کنیم:

• عوامل رفتاری: در رویکرد رفتارگرایی با تاکید بر اصول یادگیری، مشکل افراد مبتلا به اختلال PTSDرا توجیه می­کند. طبق مفروضات این نظریه، فرد پس از تجربه مستقیم رویداد ناگوار، به یک رابطه علت و معلولی ساختگی و جعلی بین محرک­های درونی و بیرونی ایجاد کننده حادثه اقدام می کند. منظور ما از محرک­های درونی؛ یعنی: افکار، خاطرات مرتبط با تروماست. پیشایندهای بیرونی هم به تمامی عوامل محیطی درگیر در تولید حادثه بد، مانند: صدا، بو و تصاویرتداعی کننده اتفاق بد اشاره دارد. بنابراین هرگاه یکی از محرک­های بالا ظاهر شود، بلافاصله خاطره و تصویر رویداد ناراحت­کننده در فرد بروز می­کند و فرد را ملتهب و مضطرب می­سازد، که فرد را در جست و جوی راهی جهت کاهش تنش و پریشانی ناشی از یادآوری رویداد آسیب زا وادار می­کند. فرار و اجتناب، سریع ترین راهکارهایی هستند که هم چون ناجی و فریادرسی به فریاد فرد می­رسند. علیرغم تسکین موقتی راه­حل های فوق، در بلند مدت نتیجه­ای جز غرق شدن بیشتر در مشکلات، تداوم اضطراب و ناراحتی و عدم یادگیری اینکه باورهای­ او به اندازه­ای که تصور می­کند فاجعه نبوده است.

• عوامل شناختی:

  در اختلال PTSD، تحریف و تغییر باورهای بنیادین از مشکلات اساسی است که برای فرد ایجاد می­شود. به نحوی که فرد با دنیایی از افکار منفی چون: “من نمی­توانم با این شرایط مقابله کنم”، “این بدترین چیزی بود که در تمام عمرم تجربه خواهم کرد”، “دنیا قابل اعتماد نیست، و برخلاف تصورم پر از خطراتی است که هر لحظه ممکن است من و خانواده­ام را از پای دربیاورند”، مواجه می­شود. علت ایجاد افکار غیر منطقی تعبیر و تفسیری است که فرد نسبت به حادثه ناگوار پیدا می کند. مادامی که فرد رویداد را ناخوشایند و فاجعه می پندارد، افکار منفی و ناتوان کننده وجود خواهند داشت که مانع از کسب بینش فرد نسبت به واقعیت حادثه و توانایی­های مقابله­ای سازگار می­شود.

علائم اختلال استرس پس از سانحه

علائم اختلال استرس پس از سانحه، طبق آخرین نسخه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی(dsm-5)، بدین صورت بیان شده است:

• بروز حادثه آسیب زا برای خود فرد یا تجربه غیر مستقیم آن از طریق ایجاد تروما برای اعضای خانواده و اطرافیان نزدیک، اولین و مهم ترین علائماختلال استرس پس از سانحه در زمینه تشخیص و درمان اختلال است.
• رویدادهای ناگوار باید ماهیت تهدیدکننده­ای و مرگباری برای سلامتی و بقا داشته باشد.
• بروز واکنش­های بدنی، شناختی، هیجانی ناخوشایند(خشم، بیقراری،گوش به زنگی افراطی، مشکل تمرکز) در زمان تجربه مجدد حادثه ناگوار.
• متوسل شدن به راهکارهای غیرسازگار(اجتناب و فرار از موقعیت­ها و پیشایندهای ایجاد کننده خاطرات مربوط به اتفاق ناخوشایند)، از اختلال استرس پس از سانحه می­باشد.

تعریف اختلال استرس پس از سانحه

تعریف اختلال استرس پس از سانحه، واکنش افراطی و غیر معمول فرد به حوادث آسیب زا و خطرناک بیان شده است.

ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه

ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه به عوامل و فاکتورهای خطرناکی اشاره دارد که فرد را در مواجه با حوادث ناخوشایند و آسیب زا، ناتوان و شکننده بار می­آورد. ویژگی های افراد در معرض خطر ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه در 2 گروه فردی و محیطی طبقه بندی میشوند.

در بعد فردی: ویژگی­های شخصیتی چون ترسو و خجالتی بودن، فقدان اعتمادبه ­نفس، عزت­نفس مخدوش و ضعیف، هوش پائین، سن کم، مجرد بودن مطرح می­باشد. شیوه فرزندپروری نامناسب والدین، سبک دلبستگی ناایمن(ریشه درروابط اولیه کودک با مادر دارد)، سابقه بیماری­های جسمی و روانی در بین اعضای خانواده، ترک تحصیل و افت تحصیلی، بیکاری و سوء مصرف مواد از جمله عوامل محیطی خطرساز حائز اهمیت می­باشد. جنسیت، فاکتور مهم دیگری است که تحقیقات از نسبت 2 به 1 زنان به مردان در میزان ابتلا بهاختلال استرس پس از سانحه خبر می­دهند.

نشانه­ های اختلال استرس پس از سانحه

نشانه ­های اختلال استرس پس از سانحه درچهار سطح فیزیولوژیکی، هیجانی، رفتاری و شناختی عنوان می­شود. در هر یک از زمینه­های فوق فرد دستخوش تغییراتی می­شود. در این بخش به اختصار به توضیح نشانه­ های اختلال استرس پس از سانحه می­پردازیم.

• فیزیولوژیک: مشکلات گوارشی، خشکی دهان و تعریق، لرزش، تپش قلب، سردرد و سرگیجه، بیخوابی.
• هیجانی: خشم، بیقراری، گوش به زنگی مفرط.
• شناختی: تولید افکار منفی حول رویداد تروما و توانایی­های خود، نگرش منفی به دنیا، مشکل تمرکز.
• رفتاری: اجتناب از خاطرات و فعالیت­های تداعی کننده حادثه ناگوار، روی برگردانی از عوامل تداعی­ کننده تروما.

مشکلات اختلال استرس پس از سانحه

مشکلات اختلال استرس پس از سانحه، طیفی از بیماری­های جسمانی، روانپزشکی، افت عملکردهای شغلی، تحصیلی، روابط بین فردی را در بر می­گیرد. افسردگی، اختلالات اضطرابی به ویژه اختلال اضطراب فراگیر، فوبیا، اضطراب اجتماعی، ناتوانی در عملکرد جنسی، سوءمصرف­مواد و الکلسیم، افت تحصیلی، بیخوابی از مشکلات اختلال استرس پس از سانحه در بعد روانی و اجتماعی می­باشد.

درمان اختلال استرس­ پس ­از­سانحه

درمان اختلال استرس پس از سانحه، با توجه به اهمیت اختلال PTSD، طیفی از انواع درمان­ها در نظر گرفته می­شود. از درمان­های شناختی- رفتاری گرفته تا مداخلات دارویی و روان­ درمانی­های حمایتی و بینش گرا.

در کمک و درمان افراد مبتلا به ااختلال استرس پس از سانحه، تشخیص به موقع و زودهنگام مشکل و مداوای سریع و موثر نکته مهمی است. مرکز مشاوره و روانشناسی آویژه با جمعی از روانشناسان و مشاورین متخصص و حرفه­ای آماده همکاری و ارائه خدمات لازم و کاربردی به شما می­باشد.

در این بخش به توضیح رویکردهای درمانی مهم و کاربردی اختلال PTSD می­پردازیم.

• درمان شناختی- رفتاری: تاکید این رویکرد بر اصلاح و تغییر باورهای ناکارآمد و غیر منطقی است که در خصوص تروما در فرد شکل گرفته است. تکنیک گرا و مشارکتی بودن این روش درمانی از نقاط قوت آن محسوب می­شود. درمانگر در جلسات درمان پا به پای بیمار در تجربه مجدد حادثه و شناسایی افکار منفی مربوطه پیش می­رود، سپس با چالش و زیر سوال بردن افکار ناسازگار، بیمار را در اصلاح و جایگزینی افکار مثبت در خود همراه می­کند.

• حساسیت زدایی منظم با حرکات چشم:

  درمانگر با آموزش مراجعه به حرکات سریع چشم به چپ و راست او را تشویق می­کند تا خاطراتی کوتاه از تروما را در ذهن خود تصور کند و آن­ها را در حضور درمانگر مجدد تجربه نماید. با این تکنیک، از میزان بار هیجانی تجربیات ابتدایی کاسته می­شود و بیمار می­تواند برخورد منطقی­تری داشته باشد.

• آرام سازی عضلانی پیشرونده(ریلکسیشن): در این فن مشهور و مناسب، افرادی که درگیر تنش و اضطراب هستند یاد می­گیرند که چطور در شرایط اضطراری و پر از تنش خود را آرام کنند.
• حساسیت زدایی منظم: تکنیک بسیار کاربردی در مشکلات اضطرابی و فوبیاهاست. اولین قدم در این روش، تهیه سلسله مراتبی از مراحل اضطراب و اولویت بندی آن­ها بر اساس میزان اضطراب تولید کننده در بیمارمی­باشد؛ سپس بیمار و درمانگر از پایینترین سطح لیست شروع به رویارویی و مواجه تدریجی با موقعیت مولد اضطراب می­کند، این کار تاجایی ادامه می­یابد که مراجعه تمام موارد لیست را در حضور درمانگر و هم چنین در خارج از درمان به طور مستقل تمرین و اضطراب زدایی کند.
• خودگویی ­های مثبت علیه استرس: به بیماریاد داده می­شود در مواقع اضطرابی با استفاده از کلام و جملات مثبت هم چون: “آرام باش”، “تو می­توانی”، خود را آرام نماید. با این تکنیک علاوه بر کاهش تنش، به ارتقای حس مثبت فرد به خود و توانمندی­هایش نیز کمک می­شود.

هدف مرکز مشاوره و روانشناسی آویژه از ارائه اطلاعات لازم در زمینه مشکلات روانی، افزایش آگاهی شماست تا با توسعه دانش خود، جهت ارتقا و بهبود کیفیت زندگی خود، گامی مهم بردارید. لطفا برای کسب اطلاعات بیشتر سایر مقالات متخصصان مرکز مشاوره آویژه را مطالعه نمایید .

در این راستامرکز مشاوره خانواده و روانشناسی آویژهخدمات متنوعی را در زمینهمشاوره اختلال استرسبه شما هم میهنان عزیز ارائه میدهد.

زینب رضائی——– روانشناسی بالینی

منبع:Post-traumatic stress disorder (PTSD) – Causes