رفتار کودکان بیش فعال چگونه است؟ چگونه تشخیص دهیم که فرزندمان بیش فعال است یا نه؟ علائم بیش فعالی در کودکان چیست؟ اختلال نقص توجه و بیش فعالی می تواند چالش های زیادی را در زندگی افراد با خود به همراه داشته باشد. علائم بیش فعالی در کودکان و بزرگسالان متفاوت خواهد بود و گاهی اوقات تشخیص آن به شدت دشوار است. تشخیص علائم بیش فعالی در کودکان زیر 2 سال سخت و گاهی غیر ممکن است. مشخصات کودکان بیش فعال زمانی که شرایط کودک تغییر می کند، مثلا هنگامی که شروع به مدرسه رفتن می کند، بیشتر قابل توجه بوده و نمایان می شود.

گاهی شیطنت ها و رفتارهای پرخطر برخی از کودکان، والدین را نگران می کند. همچنین باعث می شود که والدین به دنبال ویژگی کودکان بیش فعال در فرزند خود بگردند. مشاوران مرکز مشاوره روانشناسی آویژه به دلیل سوالات مکرر والدین در رابطه با خصوصیات کودکان بیش فعال و علائم بیش فعالی در کودکان 3 ساله، 4 ساله، 5 ساله و …، به بررسی اختلال نقص توجه و بیش فعالی در کودکان پرداخته اند. آنها نشانه ها و علائم بیش فعالی در کودکان را برای شما عزیزان در مقاله زیر نگارش کرده اند. اگر شما نیز در رابطه با بیش فعالی کودکان سوال دارید، پس مطالعه مقاله جامع و تخصصی زیر را از دست ندهید.

اختلال نقص توجه و بیش فعالی در کودکان

اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) یک اختلال عصبی – رشدی پیچیده است. که می تواند بر توانایی افراد برای عملکرد در بسیاری از جنبه های مختلف زندگی مانند مدرسه، محل کار و حتی در خانه تأثیر بگذارد. اختلال نقص توجه و بیش فعالی یکی از شایع ترین اختلالات دوران کودکی است. بین 5 تا 11 درصد از کودکان به آن مبتلا هستند. این اختلال بر رفتار افراد تاثیر می گذارد. ADHD در کودکان از طریق علائمی از جمله بی توجهی، تکانشگری، بیش فعالی، بی قراری، صحبت بیش از حد، مشکل در انتظار کشیدن و مشکل در پیروی از مسیر تعیین شده ظاهر می شود.

بیش فعالی در کودکان در چه سنی قابل تشخیص است؟

مسلما تشخیص علائم بیش فعالی در کودکان 8 ساله راحت تر از تشخیص علائم بیش فعالی در کودکان 2 ساله است. همانطور که گفته شد، با تغییر شرایط کودک، بهتر می توان علائم و رفتار بچه های بیش فعال را تشخیص داد. میانگین سنی برای تشخیص اختلال بیش فعالی به طور متوسط 7 سالگی است. در بیشتر موارد علائم بیش فعالی در کودکان زیر 12 سال تشخیص داده می شود. علائم بیش فعالی معمولاً با افزایش سن بهبود می‌یابد. اما بسیاری از بزرگسالانی که در سنین کودکی به این بیماری مبتلا شده‌اند، همچنان مشکلاتی را خواهند داشت. مانند اختلالات خواب، استرس و اضطراب بیش از اندازه یا بی دلیل و … .

متخصصان و روانشناسان با استفاده از دستورالعمل های استانداردی که توسط آکادمی اطفال آمریکا تهیه شده است، تعیین می کنند که آیا فرزند شما بیش فعال است یا خیر. این دستورالعمل ها به طور خاص برای تشخیص علائم بیش فعالی در کودکان 4 ساله تا 18 ساله است. تشخیص بیش فعالی در کودکان زیر 4 سال دشوار است. به این دلیل که رفتارهای بچه های کوچکتر خیلی سریع تغییر می کند. علائم اختلال بیش فعالی در کودک باید برای مدت زمان طولانی مشاهده شود. تا بتوان به طور صد در صد تشخیص داد که آیا کودک بیش فعال است یا خیر.

علائم بیش فعالی در کودکان با سنین مختلف

همانطور که در بالا گفته شد، میانگین سنی مناسب برای تشخیص بیش فعالی در کودکان حدودا 7 سالگی است. علائم بیش فعالی در کودکان 7 ساله به راحتی قابل تشخیص خواهد بود. مسلما رفتارها و ویژگی های خاصی در سنین مختلف می تواند نشان دهنده بیش فعالی در کودکان باشد. خصوصیات بچه های بیش فعال 2 ساله با خصوصیات بچه های بیش فعال 10 ساله مسلما یکی نیست. به همین دلیل ما در این مقاله رده های سنی مختلف را به صورت جداگانه بررسی کرده و علائم بیش فعالی را در هر رده سنی، به صورت جداگانه نگارش کرده ایم.

علائم بیش فعالی در کودکان 5 ساله و کمتر از 5 سال

تشخیص بیش فعالی کودکان زیر پنج سال مسلما سخت خواهد بود. مخصوصا اگر فرزند شما یک کودک 2 ساله باشد و شما بخواهید متوجه شوید که آیا او بیش فعال است یا نه. مشاوران توصیه می کنند که فقط با مشاهده چند علامت و نشانه خاص در کودک خود، او را به چشم یک کودک بیش فعال نگاه نکنید. اولا شما باید از مشاور یا روانشناس نیز در این باره مشورت بگیرید. با کمک او تشخیص دهید که کودک شما بیش فعال است یا نه. دوما اگر علائم و رفتارهای فرزند شما زیاد شبیه به کودکان بیش فعال نیست. اجازه دهید تا کودک به سن مدرسه رفتن و یا تغییر شرایط برسد. سپس بررسی کنید که آیا او خصوصیات بچه های بیش فعال را در خود دارد یا نه. به هر حال، مهم ترین و رایج ترین علائم بیش فعالی در کودکان 5 ساله یا کمتر عبارتند از:

گیج و بی قرار بودن هنگام نشستن

اگر کودک به تازگی نشستن را یاد گرفته و یا به سنی رسیده که می تواند نشستن را تمرین کند. اما گیج و سردرگم است، احتمالا اختلال نقص توجه و بیش فعالی دارد. البته این نشانه باید در کنار نشانه ها و علائم بیش فعالی دیگر مورد بررسی قرار بگیرد. زیرا ممکن است عدم توانایی کودک در نشستن دلیل دیگری داشته باشد. کودکان بیش فعال هنگام نشستن بیش از حد گیج و بی قرار هستند.

ایجاد سر و صدای زیاد

یکی از خصوصیات کودکان بیش فعال زیر پنج سال این است که دائم در حال تولید صدا و داد و فریاد زدن هستند. آنها حتی اگر نتوانند صحبت کنند با ایجاد سر و صدای زیاد بسیار جلب توجه می کنند.

مدام در حال حرکت بودن

گاهی حرکت کردن، پریدن و دویدن نشانه سلامت جسمانی و پرانرژی بودن کودک است. اما اگر این حرکت کردن و جست و خیز بیش از اندازه و غیر قابل کنترل باشد و حتی خود کودک نیز نتواند در برابر تحرک زیاد خود مقاومت کند، ممکن است کودک بیش فعال باشد.

تغییر اسباب بازی های خود به طور مکرر

یکی از ویژگی های کودکان بیش فعال این است که دائم از بازی یک اسباب بازی به بازی با اسباب بازی دیگر می روند. آنها نمی توانند حداقل یک ساعت با یک نوع از اسباب بازی خود به طور آرام و بدون از تشنج بازی کنند.

ناتوانی در نشستن برای انجام فعالیت های بدون تحرک

یکی از علائم بیش فعالی در کودکان 5 ساله این است که کودک نمی تواند برای انجام فعالیت های آرام مانند غذا خوردن، خواندن کتاب، تماشا کردن برنامه کودک و … بنشیند. شما نمی توانید کودک بیش فعال را برای خواندن کتاب یا غذا خوردن بدون حرکت نگه دارید.

عدم توانایی برقراری ارتباط با دیگران

ناتوانی در برقراری ارتباط یکی از علائم شایع اختلال نقص توجه وبیش فعالی در کودکان در هر سنی است. که باعث می شود کودک بی حوصله بوده و نتواند برروی موضوعی تمرکز کند. او نمی تواند با کودکان دیگر ارتباط سالم برقرار کرده و با آنها در کمال آرامش بازی کند. کودک بیش فعال حتی نمی تواند با بزرگسالان نیز ارتباط مفید برقرا کند و حوصله ندارد.

رفتارهای پرخاشگرانه و مشکل در آرام شدن

یکی از علائم بیش فعالی در کودکان 2 ساله یا 3 ساله این است که دائم گریه می کنند. آنها نمی توانند رفتار آرام و بدون طغیانی از خود نشان دهند. ویژگی کودکان بیش فعال این است که به شدت پرخاشگر بوده و دائم با خود یا دیگران مشکل دارند. آنها می خواهند داد و فریاد کنند، جیغ بزنند و یا برای برقرار ارتباط با دیگران دست به کارهای خطرناک مانند کتک زدن دیگران، پرتاب وسایل به سمت دیگران و … می زنند.

با این حال، توجه داشته باشید که برخی از این رفتارها می تواند در یک کودک نوپا و زیر پنج سال معمولی بوده و در مرحله رشدی که قرار دارد، تجربه شود. این رفتارها تنها در صورتی دلیلی برای نگرانی خواهند بود که در مقایسه با کودکان هم سن خود افراطی باشند یا بر عملکرد کودک نوپا شما تأثیر بگذارند.

علائم بیش فعالی در کودکان 6 ساله یا بیشتر

تشخیص بیش فعالی در این بازه سنی بسیار راحت تر است. کودکانی که به تازگی مدرسه رفتن را آغاز کرده اند، می توانند به راحتی مورد بررسی قرار بگیرند. تا والدین متوجه بیش فعالی یا عدم بیش فعالی آنها شوند. بیش فعالی کودکان می تواند برای آنها مشکلات جدی و آسیب های شدیدی را در موقعیت های مختلف مانند: خانه، مدرسه و در آینده در محل کار به همراه داشته باشد. رایج ترین علائم بیش فعالی در کودکان 6 ساله و یا بیشتر عبارتند از:

مشکل در توجه

رفتارهای متعددی می تواند نشان دهد که کودک شما در توجه مشکل دارد که یکی از نشانه های کلیدی ADHD است. در کودکان مدرسه ای، علائم بی توجهی ممکن است شامل: مشکل در حفظ توجه در بازی یا انجام تکالیف، مشکل در توجه به جزئیات و انجام اشتباهات به ظاهر کوچک، داشتن دامنه توجه کوتاه و پرت شدن حواس آنها به راحتی و اجتناب از کارهایی در خانه یا مدرسه که نیاز به توجه مداوم و بیشتری دارد. برای حل مشکل در توجه فرزند خود می توانید از مشاوره خانواده که در این زمینه مهارت کافی دارد، کمک بگیرید. عدم توجه و مشکل در برقراری تمرکز می تواند عملکرد روزانه فرد را تحت تاثیر قرا دهد. پس بهتر است به دنبال درمان و راهکار مناسبی برای حل این مشکل باشید.

ناتوانی در نشستن

یکی از علائم شایع بیش فعالی در کودکان این است که نمی توانند مدتی را بدون حرکت بنشینند، مخصوصا اگر محیط آرام یا ساکت باشد. مثلا هنگام تدریس معلم در مدرسه یا انجام تکالیف آنها نیم توانند ساکت بنشینند و به درس دادن معلم خود گوش کنند. کودکان بیش فعال دائم در کلاس درس خود راه می روند و حرکت های مختلفی مانند پریدن، ایستادن، بازی با اشیاء و … را انجام می دهند.

بی قراری و اضطراب

یکی از ویژگی های کودکان بیش فعال این است که نمی توانند آرامش خود را حفظ کنند. آنها مدام استرس داشته و بی قرار هستند. دلشوره، کلافه بودن و یا اضطراب های بی دلیل کودک در محیط های جدید مانند مدرسه، مهد کودک و یا مهمانی ها می تواند نشانه ای از بیش فعالی باشد.

عدم تمرکز

کودکان بیش فعال در تمرکز کردن و جمع کردن حواس و ذهن خود برای انجام کارها مشکل دارند. آنها نمی توانند چند ساعت را بر روی کار خاصی تمرکز کرده و آن را به نحو احسن انجام دهند. عدم تمرکز بر روی تدریس معلم، عدم تمرکز بر انجام تکالیف و یا حتی نداشتن تمرکز هنگام بازی کردن با دوستان می تواند نشانه ای از بیش فعالی در کودکان باشد.

داشتن تحرک و حرکت فیزیکی بیش از حد

خصوصیات بچه های بیش فعال این است که دائم در حال پریدن، دویدن و یا به هر نحوی حرکت کردن هستند. شما نمی توانید لحظه ای کودک بیش فعال را در مدرسه آرام ببینید.

صحبت کردن بیش از حد و در زمان های نامناسب

کودکانی که از بیش فعالی رنج می برند دائم در حال صحبت کردن و اظهار نظر هستند. آنها وقتی دیگران در حال صحبت کردن هستند، صحبت می کنند و یا در زمان های نامناسب اظهار نظر می کنند. یکی از علائم بیش فعالی در کودکان 6 ساله یا بزرگتر این است که قبل از اینکه به طور کامل از آنها سوالی پرسیده شود، پاسخ می دهند و جملات دیگران را ناتمام می گذارند. گاهی والدین مجبور هستند به کودک خود اخطار دهند که صحبت نکند و یا دست از حرف زدن های زیاد بردارد.

ناتوانی در انتظار

کودکان بیش فعال نمی توانند منتظر بمانند تا نوبت آنها شود. آنها از انتظار کشیدن به شدت متنفر هستند. کودک بیش فعال هنگام بازی کردن با کودکان دیگر از انتظار کشیدن و یا منتظر نوبت ماندن عصبی و پرخاشگر می شوند.

عمل بدون فکر

آنها همیشه شتاب زده عمل می کنند و بدون اینکه رفتار و عملکرد خود را بسنجند، دست به انجام آن می زنند. عمل بدون فکر کردن یکی از نشانه های بارز کودکان بیش فعال است.

مشکل در گوش دادن و پیروی از دستورالعمل ها

کودکان بیش فعال به نظر می رسد قادر به گوش دادن یا اجرای دستورالعمل ها نیستند. آنها نمی توانند به صحبت های شما دقیق و بدون حواس پرتی گوش دهند و آنها را مو به مو انجام دهند. تعجب نکنید اگر مدت زیادی در رابطه با کاری که باید انجام دهند با آنها صحبت کردید اما در نهایت آنها نتیجه درست و کاملی را به شما تحویل ندادند. زیرا کودکان بیش فعال به شدت بی قرار بوده و حواس پرت هستند. کودکان مبتلا به بیش فعالی ممکن است در گوش دادن، درک، یا اجرای دستورالعمل ها دچار چالش شوند.

به خطر انداختن خود یا دیگران به دلیل نترسیدن

کودک بیش فعال احساس خطرنمی کند و یا احساس خطر برای او کمرنگ است. به همین دلیل دائم خود و یا دیگران را به خطر می اندازد. کودک بیش فعال از پریدن از روی بلندی، غرق شدن در آب و … نمی ترسد. عدم داشتن احساس ترس و خطر باعث آسیب دیدن خود و آسیب رساندن او به دیگران می شود.

سخنی از مشاوران آویژه

علائم بیش فعالی در کودکان گاهی ممکن است توسط والدین، معلم و یا مراقبان اشتباه تشخیص داده شود. توجه نکردن به این علائم در کودکی باعث می شود که فرد در بزرگسالی با مشکلاتی مانند استرس های بی دلیل، اختلال خواب، پرخاشگری، اختلال اضطراب و افسردگی و … مواجه شود. پس عدم توجه به کودکان بیش فعال می تواند عملکرد روزانه آنها را چه در کودکی و چه در بزرگسالی با مشکل رو به رو سازد.

اما همیشه هم نمی توان با دیدن یک مورد از نشانه های بیش فعالی در کودک او را یک کودک بیش فعال در نظر گرفت. برای تشخیص بیش فعالی کودک باید از مشاوره کودک یا روانشناس متخصص در این زمینه کمک گرفت. شما به تنهایی نمی توانید بیش فعالی در کودکان را تشخیص دهید. پس اگر احتمال می دهید که فرزندتان بیش فعال است بهتر است هرچه سریع به مشاوره کودک یا روانشناس مراجعه کرده و اقدام به درمان کنید. با تشخیص و درمان مناسب، می توانید یاد بگیرید که علائم بیش فعالی را مدیریت کرده و کیفیت کلی زندگی خود و فرزندتان را بهبود بخشید.

سوالات متداول

چگونه می توان بیش فعالی را در کودکان تشخیص داد؟

پزشکان بیش فعالی در کودکان را پس از آن تشخیص می دهند که کودک شش یا بیشتر از شش تا از علائم بی توجهی یا بیش فعالی را به طور منظم برای بیش از 6 ماه داشته باشد. روانشناس یا مشاور بررسی می کند که رفتار کودک تا چه میزان با همسالان و آنچه که استاندارد و متناسب با سن اوست، متفاوت است.

از چه سنی می توان بیش فعالی را تشخیص داد؟

علائم بیش فعالی معمولا در سنین پایین مشاهده می شود و ممکن است زمانی که شرایط کودک تغییر می کند، مانند زمانی که مدرسه را شروع می کند، بیشتر قابل مشاهده باشد. اکثر موارد در کودکان زیر 12 سال تشخیص داده می شود.