معنی کودکان استثنایی اغلب برای توصیف کودکانی به کار می رود که دارای ویژگی های غیرعادی و منحصر به فردی هستند🧐.

ویژگی هایی که احتمال دیده شدنشان در کودکان نرمال و عادی بسیار غیر ممکن و کم است. یک کودک استثنایی به دلیل برخی از ویژگی های جسمی و ذهنی که دارد، توانایی انجام برخی از امور مانند کودکان عادی را نداشته و اغلب اوقات برای پیشبرد خواسته ها و نیازهایی که دارد به کمک افراد دیگر نیاز مند است.

سبک یادگیری، نوع برخورد و حتی رفتاری که در مقابل یک کودک استثنایی دارید بسیار متفاوت تر از رفتار با کودکان عادی خواهد بود. این موضوع تحت تاثیر ناتوانی هایی است که آن ها در جسم و روان خود احساس می کنند و نیاز به مراقبت و توجه بیشتری دارند. در این مقاله مشاوران مرکز مشاوره کودک آویژه نکات آموزشی خوبی در مورد نحوه برخورد با کودکان استثنایی برای شما آماده کرده اند تا انتها با ما همراه باشید.

آموزش برای کودکان استثنایی

آموزش برای کودکان استثنایی رکن بسیار مهم زندگی آنهاست. چرا که به واسطه این آموزش ها، کودک شما توانایی هایی بیشتری برای بهره بردن از زندگی خود را به دست می آورد.

🟪 به عنوان فردی که برای آموزش این گروه از کودکان تلاش می کند، باید بدانید که دانش‌آموزان استثنایی قطعا در هر سنی که باشند، روند رشد غیرمعمولی داشته و در اصل خارج از محدوده رشد طبیعی که برای یک کودک در نظر گرفته می شود، قرار می گیرند.

از این رو ناتوانی های موجود در وجود این گروه از کودکان آنها را شایسته آموزش ویژه و دریافت خدمات مخصوصی می کند. پس بهتر است حواستان به این موضوع باشد که شما نیاز دارید برای توانمند کردن کودک معلول و استثنایی خود حتما به آموزشگاه هایی مراجعه کنید که در حوزه رفتاری در این زمینه متخصص و کارشناس بوده و به خوبی می توانند نیازهای کودک شما و امکاناتی که در وجودش برای پیشرفت و رشد بهتر امکان پرورش دارند را درک کرده و متناسب با آن نیازها و خصوصیات با فرزند دلبند شما رفتار کنند.

گروه های مختلف کودکان استثنایی را بشناسیم:

لازمه درک این موضوع که کودکی را به دلیل برخی از کمبودهای جسمی و ذهنی استثنایی در نظر بگیریم. عوامل مختلفی است. به طور کلی شورای کودکان استثنایی اصطلاحات و عناوین زیر را برای مشخص کردن گروه های مختلف این کودکان تعیین کرده است. عناوینی که در تمام جهان و در بین همه کشورهای مختلف یکسان بوده و برداشت واحدی از آنها می شود:

❇️ اوتیسم

❇️ ناشنوایی و کوری

❇️ اختلال عاطفی

❇️ ناتوانی ذهنی

❇️ اختلالات ارتوپدی

❇️ سایر اختلالات سلامتی

❇️ اختلال یادگیری خاص

❇️ اختلال گفتاری و زبانی

❇️ آسیب تروماتیک مغز

❇️ اختلالات بینایی

❇️ تاخیر در یادگیری

همه این موارد در گروه کودکان استثنایی قرار می گیرند. البته که در هر یک از این موارد شدت و ضعف معلولیت کودکان متفاوت بوده و نمی توان انتظار رفتارهای یکسان را از همه کودکان مورد نظر در زمینه های مختلف و واحدی داشت.

روانشناسی کودکان استثنایی:

به طور کلی کودک استثنایی در علم روانشناسی خصوصیات روحی، جسمی و اخلاقی خاصی داشته که تحت تاثیر این خصوصیات از یک کودک معمولی و عادی متمایز می شود. در علم روانشناسی کودک استثنایی برای استفاده از حداکثر توان های وجودی و جسمی خود نیاز به رفتارهای متفاوتی از سوی مربیان آموزشی و معلمان مدارس داشته و نوع خدماتی آموزشی خاصی را دریافت می کند.

از نظر علم روانشناسی برخی از صفات اکتسابی می تواند در وجود یک کودک استثنایی رشد کرده و بارور شود. با این حال لازمه این کار تداوم در زمینه آموزش و حمایت های گسترده از سوی والدین و مربیان آموزشی از این کودکان است.

در علم روانشناسی کودک استثنایی رشد و تکامل طبیعی نداشته و از بسیاری از ویژگی های جسمی و ذهنی یک بدن و ذهن سالم محروم است از این رو نمی تواند برنامه منظمی در زندگی خود به ویژه در حوزه کارهای مختلف داشته باشد و نیاز به درمانگران ویژه ای در هر حوزه دارد.

تاثیر بازی های جمعی بر توانایی کودکان استثنایی:

بازی های گروهی:

بازی های جمعی مزایای بسیار زیادی برای کودکان دارند. این موضوع حتی برای کودک معلول و کم توان شما هم مصداق می کند.

🟩 بنابراین حواستان به زمان بازی کودک معلول خود باشد.

شاید نتوان این انتظار را داشت که کودک شما در بازی های گروهی آنطور که باید و شاید بازی کند با این حال باید بدانید که بازی های جمعی به رشد و تقویت توانایی های گفتاری کودک شما کمک زیادی می کند.

🟩 در این بازی ها کودک شما با مشاهده همسن و سال هایش تمام توان خود را به کار می برد تا بتواند صحبت کند. حتی برای مدت بسیار کم و در حد جملات بسیار کوتاه و یا شاید ناقص. با این حال به مرور زمان این موضوع می تواند تاثیرات بسیار مثبتی روی توانایی گفتاری کودکتان داشته باشد.

شعر و موسیقی:

اینکه بتوانید به روح کودک معلول خود به واسطه موسیقی و اشعار کودکانه ای که ترانه مانند هستند، غذا دهید، می تواند قدم موثری برای بهبود حال و احوال کودک شما باشد.

🟩 اگر معلولیت کودک استثنایی شما ربطی به توانایی شنوایی اش ندارد، به شما پیشنهاد می کنیم تا حد امکان از طریق موسیقی و اشعار ترانه مانند وی را به دنیای اطراف وصل کرده و روحیه شاد و پرانرژی اش را تقویت کنید.

با کودک خود صحبت کنید:

با کودکتان حرف بزنید حتی اگر گمان می کنید که او متوجه حرف هایتان نمی شود. به او این احساس را بدهید که حواستان به وی هست و بگذارید در کنار شما احساس آرامش را تجربه کند.

🟩 این موضوع به ویژه برای کودکان مبتلا به اوتیسم و دارای اختلالات عاطفی و رفتاری می تواند بسیار موثر باشد.

🟩 برای کودکتان تعریف کنید، قصه بخوانید و گاهی اوقات در حین حرف زدن با او نوازشش کنید، دستانش را لمس کنید. قطعا همه این موارد می تواند تاثیرات بسیار مطلوبی روی سطح توانایی کودکتان داشته باشد.

او را به هیچ وجه تنها نگذارید:

نگویید که کودک استثنایی من کاری از دستش بر نمی آید و نمی تواند اقدامی را در مواقعی که تنها هست، انجام دهد که سلامتش را به خطر می اندازد. از تنها گذاشتن کودک معلول خود اجتناب کنید.

🟩 تا جای ممکن در زمان بیداری کنارش باشید و نگذارید حس تنهایی داشته باشد.

🟩 گاهی برخی از کودکان استثنایی در زمان تنهایی اختلالات روانی بیشتری را از خود نشان داده و نسبت به محیطی که فقط خودشان در آن هستند، واکنش منفی نشان می دهند، کنارشان باشید و همراهی شان کنید.

نحوه برخورد با کودک استثنایی در سن ۳ تا ۷ سال

مهم ترین اقدامات سرگرم کننده برای یک کودک استثنایی در سن ۳ تا ۷ سال:

💚💚 او را به پارک ببرید.

در چنین زمان هایی حتما مراقب او باشید و نگذارید که تنها به سمت کودکان دیگر برود. نوع رفتارها و یا بیان کودک معلول می تواند موجب ترس کودکان دیگر شده این موضوع می تواند از نظر ذهنی کودک استثنایی شما را به هم بریزد. فشارهای روحی تحت تاثیر چنین شرایطی زمانی برای کودک شما بیشتر می شود که نتواند در این مورد با شما صحبت کند.

💚💚 او را به باغ وحش و یا تماشای آکواریوم ببرید:

بازدید از باغ وحش و تماشای آکواریوم می تواند تجربه جدیدی برای کودک شما به همراه داشته باشدو تجربه ای که به او حس لذت بخشی داده و موجب می شود در ذهنش به چیز های متنوع تری فکر کند. موضوعی که برای تقویت ذهن کودک استثنایی شما موثر است.

💚💚 در زمین بازی با او بازی های دو نفره یا حداقل سه نفر انجام دهید.

بازی هایی که موجب حرکت وی شود اما آسیبی به وی وارد نکند. در جریان بازی های گروهی مانند فوتبال، ترجیحا بهتر است از بردن کودکتان به داخل این بازی ها که تا اندازه ای سرعتی هستند، جلوگیری کنید.

💚💚 بسته به توانایی کودکتان او را به سوارکاری یا پیاده روی ببرید.

💚💚 بازی هایی که در خانه قابل انجام دادن هستند را به او آموزش داده و متناسب با توانایی هایش در این زمینه با او بازی کنید.

💚💚 اگر برنامه تان این است که کمی روی ظرفیت های ذهنی کودک استثنایی خود کار کنید، بهتر است بازی هایی مانند پازل را به او آموزش دهید.

نحوه برخورد با کودک استثنایی در سن ۷ تا ۱۴ سال

مهم ترین سرگرمی هایی که می توانید برای کودکان استثنایی در رده سنی ۷ الی ۱۴ سال:

💚💚 اگر کودک شما از نظر بینایی مشکلی ندارد، می توانید وی را غرق در دنیای کتاب ها کنید.

برای تشویق فرزند خود به کتاب خوانی، به مناسبت های مختلفی برای وی کتاب تهیه کنید و گاهی اوقات نیز برایش کتاب بخوانید.حتی اگر توانایی خواندن بلند کتاب ها را دارد از او بخواهید تا این اقدام را برای شما انجام دهد.

💚💚 با او بازی های کارتی انجام دهید.

بازی های متنوعی که ذهن کودکتان را درگیر می کند و برایش چالش های ذهنی را ایجاد کرده که موجب افزایش توانایی های ذهنی اش می شود.

💚💚 او را به کلاس موسیقی ببرید.

نوع سازی که قرار است برای آموزش دیدن انتخاب کند را به عهده خودش بگذارید و اجازه دهید در این حوزه علایقش را دنبال کند.

💚💚 ستاره شناسی.

نجوم و ستاره شناسی دنیای عجیب و حیرت انگیزی دارد. کودک استثنایی شما به واسطه آشنایی با این حوزه می تواند لذت زیادی را تجربه کند. ضمن آنکه این حوزه به باز شدن ذهنش کمک زیادی می کند.

💚💚 باغبانی.

اجازه دهید که کودک تان گاهی اوقات اقداماتی انجام دهد که برای تلطیف روحیه اش بسیار مناسب است. باغبانی و مراقبت از گل و گیاهان می تواند گزینه بسیار خوبی برای وی باشد. قطعا نوع ارتباط بیشتر کودک شما با گل و گیاه روحیه وی را تا حد زیادی تقویت کرده و انگیزه اش برای زندگی و یادگیری و لذت بردن را دو چندان می کند.

چطور زندگی را برای کودکان استثنایی زیباتر کنیم؟

حضور شما به تنهایی می تواند گزینه بسیار موثری برای ارتقای کیفیت زندگی کودک معلولتان باشد. کافی است وقت بیشتری را برای ماندن در کنار وی، حرف زدن و بازی کردن و همچنین آموزش دادن به او صرف کنید.

💚هر زمان که شما در کنار کودک معلولتان باشید به او این امکان را می دهید که بیشتر از حال و احوال خود دور شده و روابطش را با سایرین پیش برد.

💚اینکه مدام با افراد معلول و استثنایی وقت بگذرانید به آنها حس ارزشمندی می دهد. موجب می شود این موضوع را با تمام وجود درک کنند که آنها هم یک انسان هستند و نقص مادرزادی شان دلیلی برای نادیده گرفتنشان نمی شود.

چند توصیه مهم برای رفتار صحیح با کودک استثنایی:

مراقب نوع رفتارهایی که با کودک استثنایی خود دارید، باشید. شاید کودک شما هیچ وقت صحبتی در رابطه با نوع رفتارهای نادرست و ناراحت کننده شما با خودش عنوان نکند، اما شک نداشته باشید که این گروه از کودکان هم مانند کودکان عادی معمولی حس داشته و به خوبی هر گونه احساس محبت، بی محلی، بد رفتاری و خشن و عصبی بودن شما را درک می کنند.

با آنها محترمانه صحبت کنید حتی اگر واکنش چندانی به حرف هایتان نشان نمی دهند.

در مقابل آنها به هیچ عنوان داد و فریاد نزنید، این موضوع می تواند آنها را تحت فشار قرار داده و بر شدت اختلالات رفتاری شان بیفزاید.

به هیچ عنوان در مقابل آنها با شخص دیگری دعوا و جنجال به راه نیاندازید.

هنگامی که قصد دارید به او کمکی کنید تا کاری را انجام دهید، این اقدام خود را کاملا محبت آمیز انجام دهید.

طوری رفتار نکنید که احساس کند سربار شماست و حس بدی نسبت به شما در وجودش پیدا شود.

مدام به وی انگیزه داده و حرف های محبت آمیز به او بزنید.

هیچ گاه ناتوانی و ضعیف بودنش را به رویش نیاورید.

سعی کنید تا حد ممکن وی را به زندگی علاقه مند و امیدوار کنید.

سخنی از مشاوران آویژه

توصیه مشاوران مرکز مشاوره خانواده تلفنی آویژه به شما این است که در برخورد با کودکی استثنایی که توانایی ذهنی و جسمی کمتری دارد، کمی بهتر و مهربانانه تر رفتار کنید.

فراموش نکنید که همه کودکان نیازمند یادگیری مهارت های اجتماعی هستند. کودکان استثنایی هم هیچ تفاوتی با سایر کودکان در این زمینه ندارند، فقط اینکه فرصت بیشتری برای یادگیری و آموزش مهارت های مختلف برای آنها به کار ببرید.

کودک استثنایی شما نباید از لذت های زندگی محروم شود، بلکه به واسطه حمایت های شما باید احساس آرامش روز افزون و لذت بخشی را در زندگی اش تجربه کند.