همه ما در زندگی روزمره خود تصمیمات کوچک و بزرگی می گیریم. صبح خود را با تصمیم در مورد اینکه صبحانه چی بخوریم؟ چه برنامه ای برای امروز خود داشته باشیم؟ شروع می کنیم و ممکن است در طول روز تصمیمات حیاتی و مهمی را بگیریم. نقش مهارت تصمیم گیری در زندگی بسیار حائز اهمیت است. مهارت تصمیم گیری صحیح به شما برای داشتن زندگی شاد و موفق و ارتباطات سالم کمک می کند. پس می توان گفت مهارت تصمیم گیری یکی از مهمترین مهارت های زندگی است. مدل های تصمیم گیری متناسب با موضوع و اهمیت آن می توانند متفاوت باشند. گاهی شما تصمیمات منطقی در مورد موضوع مهمی می گیرید و گاهی اوقات از روی احساسات خود تصمیم گیری می کنید.

انواع مدل های تصمیم گیری کدام اند؟ برای یافتن پاسخ مناسب برای این سوال، به شما پیشنهاد می کنم که مقاله زیر را مطالعه بفرمایید. مشاوران مرکز مشاوره روانشناسی آویژه به بررسی فرایند تصمیم گیری و انواع تصمیم گیری ها پرداخته اند. آنها بعد از تحقیقات گسترده مقاله جامع و تخصصی زیر را در رابطه با انواع مدل های تصمیم گیری و مزایا و مهایت آنها نگارش کرده اند. پس مطالعه مقاله زیر را از دست ندهید.

تعریف تصمیم گیری در روانشناسی

تصمیم گیری را می توان شامل انتخاب یک مسیر و یا عمل از بین دو یا چند گزینه دیگر به منظور دستیابی به راه حل مناسب و درست برای حل یک مشکل و یا رسیدن به هدف معین است. فرایند تصمیم گیری نقش مهمی در زندگی ایفا می کند. زیرا هم فعالیت های سازمانی و هم مدیریتی را می تواند تعیین کند. شما با داشتن مهارت تصمیم گیری مناسب می توانید همیشه بهترین راه ها را انتخاب کرده و بعد از گذشت مدت زمانی، از تصمیم خود پشیمان نشوید. پس نمی توان همیشه به طور ناگهانی و بدون اطلاعات دقیق در رابطه با موضوعی، تصمیم مناسبی گرفت. فرایند تصمیم گیری به زمان نیاز دارد تا بتواند بهترین عملکرد را برای فرد به همراه داشته باشد.

مدل تصمیم گیری چیست؟

انواع مدل های تصمیم گیری فرایندی ساختار یافته است که هدف آن هدایت تیم ها و یا شخص برای داشتن تصمیم گیری مناسب است. هر کدام از مدل های تصمیم گیری از روش های مختلفی برای کمک به تجزیه و تحلیل و غلبه بر یک چالش خاص استفاده می کند. انواع مدل های تصمیم گیری، رویکردهای متفاوتی دارند. به همین دلیل برای افراد با سبک های یادگیری یا محدودیت های زمانی متفاوت، مفید است.

چرا مدل های تصمیم گیری برای تصمیم گیرنده مهم است؟

مدل های تصمیم گیری از اهمیت بالایی برای داشتن یک تصمیم درست و مهارت تصمیم گیری برخوردار است. انواع مدل های تصمیم گیری می توانند به گروه ها کمک کنند تا فرایندهای تصمیم گیری خود را ساده تر کرده و به طور موثرتری همکاری کنند. مدل های تصمیم گیری گام های مفیدی را برای گروه ها ارائه می کنند تا راه حل های ساده تری ایجاد کنند و فرایندهای خود را به وضوح برای سایر اعضای گروه توصیف کنند. هنگامی که اعضای یک گروه مدل تصمیم گیری مورد استفاده را بهتر درک کنند، می توانند راحت تر به فرایند تفکر گروهی کمک کنند و با هم به یک راه حل منطقی و متعادل برسند.

نمونه هایی از مهم ترین مدل های تصمیم گیری

اگر می خواهید مهارت های زندگی تصمیم گیری خود را افزایش دهید. همچنین بتوانید بهترین تصمیم ها را در زندگی تحصیلی، کاری، خانوادگی، زناشویی و … اتخاذ کنید. بهتر است با انواع مدل های تصمیم گیری و مراحل و تعاریف آنها آشنایی داشته باشید. این کار به شما کمک می کند تا هنگام مواجه با مشکلات و نگرانی ها، دست پاچه نشوید و بتوانید انتخاب کنید که کدام مدل از تصمیم گیری ها مناسب شما است.

مدل تصمیم گیری منطقی

مدل تصمیم گیری منطقی با تکیه بر مراحل منطقی در تصمیم گیری، برای رسیدن به بهترین راه حل ممکن تمرکز دارد. این مدل اغلب شامل تجزیه و تحلیل چندین راه حل به طور همزمان، برای انتخاب راه حلی است که بهترین نتیجه را ارائه می دهد. این مدل تصمیم گیری معمولا زمانی به کار می رود که گروه ها یا افراد زمان مناسبی را برای تحقیق و بررسی وقت دارند. زیرا به آنها این امکان را می دهد که لیستی از راهکارهای مهم و مناسب را جمع آوری کرده و آنها را بسنجند و نکات مثبت و منفی آنها را بررسی کنند. مدل منطقی دارای شش مرحله است، که عبارتند از:

مشکل و یا موضوع مورد بررسی را مشخص کنید.

معیارهایی را که برای قضاوت در رابطه با راه حل های احتمالی مورد بررسی قرار می دهید، انتخاب کنید.

تصمیم بگیرید که هر کدام از این معیارها چقدر مهم است.

لیستی از راهکارهای جایگیزین احتمالی را تعیین کنید.

تمام جایگزین های خود را ارزیابی کنید.

بعد از بررسی های همه جوانبه، بهترین راه حل را انتخاب کنید.

مدل تصمیم گیری شهودی

یکی دیگر از انواع مدل های تصمیم گیری، مدل تصمیم گیری شهودی است. در این نوع از مدل، به جای تصمیم گیری منطقی، از احساسات و غریزه برای تصمیم گیری استفاده می شود. این نوع از فرایند تصمیم گیری معمولا زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که افراد زمان زیادی را برای تحقیق و بررسی تصمیمات خود نداشته باشند. از این مدل تصمیم گیری برای تصمیم گیری های سریع استفاده می شود. فرایند تصمیم گیری شهودی ساختار کمتری دارد و در این مدل از دانش قبلی و تجربیات نیز برای تعیین راه حل مفید و مناسب استفاده می شود. مراحل تصمیم گیری شهودی عبارتند از:

هدف یا موضوعی که می خواهید در رابطه با آن تصمیم بگیرید را مشخص کنید.

اهداف یا موانع مشابه در گذشته و تجربه های خود را شناسایی کنید.

سوگیری های احتمالی را بشناسید و بدانید تصمیم شما چه تاثیری در زندگی خواهد گذاشت.

راه حل قابل استفاده را انتخاب کنید.

تصمیمات خود را نهایی کنید و برای انجام دادن آن اقدام کنید.

مدل تصمیم گیری با شناسایی اولیه

این نوع از تصمیم گیری، از تفکر سریع و تجربه قبلی برای تصمیم گیری استفاده می کند و اغلب هنگامی مورد استفاده قرار می گیرد که بخواهید سریع تصمیم بگیرید. این مدل شباهت زیادی به تصمیم گیری شهودی دارد. از این مدل برای ارزیابی اصول اولیه یک موقعیت و پیدا کردن بهترین راه حل برای رفع مشکل و یا انجام کارها استفاده می شود. سپس در مورد راه حل ها فکر می کنند که ببینند آیا قابل استفاده هستند یا خیر. در این مدل شما ممکن است نیاز به تجربه زیادی در مورد هدف یا مانع برای ایجاد یک راه حل مناسب داشته باشید. مراحل مدل تصمیم گیری با شناسایی اولیه عبارتند از:

هدف یا آنچه که می خواهید در مورد آن تصمیم بگیرید را مشخص کنید.

اطلاعات مرتبط و موقعیت های مشابه را در نظر بگیرید.

یک راه حل بالقوه، با استفاده از تجربه قبلی یا دانش خود، پیدا کنید.

در نظر بگیرید که آیا راه حل انتخابی، جواب می دهد.

در صورت نیاز، راه حل را تغییر بدهید.

تصمیم خود را نهایی کرده و اقدام کنید.

مدل تصمیم گیری خلاقانه

یکی از مهم ترین مهارت های تصمیم گیری، بکار بردن خلاقیت برای داشتن بهترین تصمیم است. مدل تصمیم گیری خلاقانه از ایده های اصلی برای ایجاد راه حل های جدید و نوآورانه استفاده می کند که به اهداف دست می یابد و یا بر موانع غلبه می کند. در این نوع تصمیم گیری فرد بدون ارجاع به تجربه ها و موقعیت های مشابه، یک راه حل جدید و کاربردی را ابداع می کند. این راه حل میتواند از تمام آنچه که قبلا انجام داده و تجربه کرده است، بهتر باشد. اغلب از این مدل برای موقعیت هایی که قبلا تجربه مناسبی در آن نداشته اید، استفاده می شود. مانند پروژه های جدید کاری و یا مسائل مربوط به تغییرات در زندگی. استفاده از مدل تصمیم گیری خلاق اغلب نیاز به تفکر انعطاف پذیر برای ایجاد راه حل های مناسب و منحصر به فرد دارد. مراحل مدل تصمیم گیری خلاق شامل:

تعریف هدف یا مانع

در نظر گرفتن اطلاعات مرتبط با آن

در نظر گرفتن انتخاب های خود در شرایط و زمان های مختلف

انتخاب یک راه حل قابل اجرا و مناسب

گرفتن تصمیم نهایی و اقدام برای انجام دادن آن

مدل تصمیم گیری حذف بر اساس جنبه ها و ویژگی ها

این مدل تصمیم گیری اولین بار توسط روانشناس آموس تورسکی در سال 1972 ارائه گردیده است. در این فرایند تصمیم گیری، شما گزینه های مختلف تصمیم گیری خود را در یک زمان، با در نظر گرفتن ویژگی های آن ارزیابی می کنید. هنگامی که یکی از تصمیمات شما نتواند معیارهایی را که برای خود تعیین کرده اید، برآورده کند. آن مورد را از لیست گزینه های خود حذف می کنید. با حذف موارد ضعیف از لیست راه حل ها، فهرست شما کوچک و کوچکتر می شود.

تا در نهایت فقط به یک راه حل می رسید که از بین راه حل های مختلف برگزیده شده است.

مدل تصمیم گیری تک ویژگی

این نوع از تصمیم گیری زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که شما صرفا برروی یک ویژگی مهم تمرکز داشته باشید. مثلا تصور کنید که در حال خرید کیف هستید. عوامل و ویژگی های مختلفی از جمله جنس، ظاهر، جا دار بودن، قیمت و … وجود دارد که می تواند در تصمیم گیری شما نقش داشته باشد. اما برای شما تنها ویژگی مهم قیمت آن است. در این موارد، شما متغیرهای دیگر را نادیده گرفته و فقط بر روی یک ویژگی تمرکز می کنید. مدل تصمیم گیری تک ویژگی می تواند در شرایطی که تصمیم گیری نسبتا ساده است و نیاز به بررسی تمام جنبه های آن نیست، به کار گرفته شود.

این مدل تصمیم گیری رویکرد خوبی برای برخورد با تصمیمات پیچیده نیست.

مدل تصمیم گیری ویژگی افزودنی

در این روش تصمیم گیری، تمام ویژگی های مهم برای انتخاب ها و تصمیم ها مورد ارزیابی سیستماتیک قرار می گیرد. این فرایند تصمیم گیری در هنگام تصمیم گیری های پیچیده تر روش بسیار مناسبی است. مثلا شما تصمیم دارید که یک دوربین جدید خریداری کنید. شما باید لیستی از ویژگی های مهمی که یک دوربین باید داشته باشد، ایجاد کنید. شما برای انتخاب دوربین باید تمام ویژگی های مهم را در نظر بگیرید نه فقط یکی از آنها را. پس مدل تصمیم گیری شما، ویژگی افزودنی است.

البته در نظر داشته باشید که مدل تصمیم گیری ویژگی افزودنی زمان بر است و احتمالا بهترین استراتژی تصمیم گیری برای زمانی است که وقت کافی داشته باشید.

مدل تصمیم گیری عقلانیت محدود

در این نوع فرایند تصمیم گیری به جای اینکه فرد دائم به دنبال بهترین گزینه و راه حل باشد، صرفا به دنبال یک تصمیم خوب و مناسب می گردد. این مدل تصمیم گیری هنگامی می تواند مورد استفاده قرار بگیرد که شما زمان کافی برای پیروی از مدل تصمیم گیری منطقی را نداشته باشید.

گاهی اوقات بهتر است به جای یک تصمیم عالی که زمان زیادی را از شما خواهد گرفت، یک تصمیم خوب در مدت زمان کمتر داشته باشید.

تصمیم گیری عقلانیت محدود زمان و انرژی کمتری را از شما خواهد گرفت. اما به یاد داشته باشید که در شرایط حساس و تصمیم گیری های خیلی مهم نمی توان از این نوع مدل تصمیم گیری استفاده کرد.

سوگیری های رایج در فرایند تصمیم گیری

اکنون که با انواع مدل های تصمیم گیری آشنا شدید، بهتر است در رابطه با سوگیری های تصمیم گیری و آنچه که در لحظه تصمیم گیری به ذهن شما خطور می کند نیز اطلاع داشته باشید. اصول تصمیم گیری در سازمان و یا زندگی تعیین می کند که این سوگیری ها بسیار مهم هستند. اغلب مغز شما دوست دارد از میانبرها استفاده کند. گاهی اوقات این میانبرها مفید و گاهی می تواند باعث شوند شما تصمیمات بدی بگیرید. پس هر زمان که تصمیم می گیرید، بهتر است نسبت به این سوگیری های ذهنی هوشیار باشید. حتی دانستن اینکه آنها وجود دارند و شما در برابر آنها آسیب پذیر هستید نیز می تواند به شما کمک کند تصمیمات بهتری بگیرید.

سوگیری تایید

شاید برای شما نیز اتفاق افتاده باشد که هنگامی که باورهایتان موضوعی را قبول کرده و تایید می کند، نمی توانید ویژگی های منفی و خصوصیات آسیب زننده آن را ببینید. سوگیری تایید به معنای توجه به شواهدی است که باورهای شما را تایید می کند و هر چیزی غیر از آن را نادیده می گیرد. سوگیری تایید باعث می شود که ما در تصمیم گیری های خود به دنبال باورها و آن چیزی باشیم که فکر می کنیم بهترین هستند و ویژگی های منفی آنها را در نظر نگیریم.

برای پیشی گرفتن از سوگیری تایید خود، به دنبال افراد و منابع اطلاعاتی باشید که نظرات شما را به چالش می کشند، حتی اگر مطمئن هستید که بهترین تصمیم را گرفته اید.

اکتشافی در دسترس بودن

اکتشافی در دسترس بودن ما را به تصمیم گیری بر اساس آسانی ها و راه های راحت سوق می دهد. گاهی اوقات این فرایند در تصمیم گیری مفید بوده اما گاهی نیز می تواند به شدت آسیب زننده باشد. این سوگیری باعث می شود که شما برای مهم ترین تصمیمات نیز، راحت ترین راه ها را انتخاب کنید و از سعی و تلاش دست بردارید. در این شرایط نمی توانید به بهترین نتیجه ممکن برسید.

سوگیری بقا

این نوع سوگیری باعث می شود که شما فقط براساس نمونه هایی از موفقیت های گذشته، تصمیم بگیرید. مثلا شما در رابطه با تصمیم گیری های دوست خود اطلاع دارید و تصور می کنید که موفق بوده است. هنگامی که شما نیز در شرایط او قرار می گیرید، همان تصمیمات را با امید موفقیت خواهید گرفت، اما متاسفانه شکست می خورید. این به دلیل آن است که شما تمام جنبه ها را در نظر نگرفته و عجولانه تصمیم گرفته اید. برای جلوگیری از سوگیری بقا در فرایند تصمیم گیری، سعی کنید نسبت به هر آنچه می شنوید و می بینید شکاک تر باشید.

سعی کنید به جزئیات دقت کنید و تمام جوانب را در نظر بگیرید. اگر نمی توانید جزئی نگر باشید و نمی دانید که چگونه باید این فرایند در تصمیم گیری های خود دوری کنید، بهتر است از مشاوره خانواده در این زمینه کمک بگیرید.

تعصب لنگر انداختن

این فرایند باعث می شود که ما هنگام تصمیم گیری از یک بخش اولیه اطلاعات برای قضاوت های بعدی استفاده کنیم. مثلا ممکن است شما تصمیم بگیرید که برای یک کار تحقیقاتی از روش خاصی استفاده کنید. اما در اوایل راه با مشکلاتی روبه رو می شوید و یا ابزار رسیدن به آن هدف را ندارید. این باعث می شود که شما دست از کار بکشید و این گونه تصور کنید که این راه حل مناسب نیست. تعصب لنگر انداختن باعث می شود که شما سریعا دست از تلاش برداشته و ناامید شوید.

سخنی از مشاوران آویژه

فرایند تصمیم گیری می تواند ساده یا پیچیده باشد. مهم این است که شما مهارت های تصمیم گیری در زندگی را داشته باشید و بتوانید از بین انواع مدل های تصمیم گیری بهترین را انتخاب کنید. مزایای مهارت تصمیم گیری بر کسی پوشیده نیست. شما اگر مهارت تصمیم گیری داشته باشید همیشه می توانید بهترین ها را انتخاب کرده و موفق باشید. مدل تصمیم گیری که استفاده می کنیم به عوامل مختلفی بستگی دارد. از جمله اینکه چه مقدار زمان برای تصمیم گیری در اختیار داریم. یا این تصمیم تا چه اندازه مهم و حیاتی است و میزان ابهام موجود در آن چقدر است؟ پس شما با دانستن انواع مدل های تصمیم گیری و مزایا و مراحل آن می توانید هنگام مواجه با شرایط سخت و مشکلات انتخاب کنید که کدام مدل می تواند برای شما مناسب باشد.

اگر به دنبال یادگیری مهارت تصمیم گیری هستید و می خواهید مهارت تصمیم گیری را در زندگی خود تقویت کنید، بهتر است از مشاوره فردی در این زمینه کمک بگیرید. مشاور یا روانشناس می تواند راهکارهایی را برای تقویت مهارت تصمیم گیری به شما آموزش دهد.