اختلال وسواس فکری و عملی چیست؟

اختلال وسواس فکری و عملی نوعی از وسواس است که بسیار بین افراد رایج است. ممکن است شمایی که این مقاله را می خوانید به این وسواس دچار باشید ولی از آن اطلاعی نداشته باشید. نگران نباشید چیز زیاد خطرناکی نیست ولی اگر از همین الان به فکر درمان آن نباشید در آینده ممکن است اذیت شوید. زیرا به طور کلی بیماری وسواس دارای فرآیند درمانی بسیار طولانی و طاقت فرسایی است. این روند در این وسواس بیشتر هم هست. در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا اطلاعات جامعی از نشانه ها، انواع و روش های درمان این نوع وسواس به شما بدهیم.

وسواس فکری-عملی وسواسی است که در طولانی مدت ایجاد می شود. شخصی که دچار این وسواس است دچار افکاری می شود که مرتبا در ذهن او تکرارمی شوند و بر روی آن ها کنترلی ندارد و هم چنین علاوه بر این ممکن است رفتار هایی را از خود نشان بدهد که احساس کند نیاز است حتما چندین و چند بار آن رفتار ها را تکرار کند. در ادامه با علائم این بیماری آشنا می شویم.

چه چیزهایی نشان دهنده این است که ما به وسواس فکری-عملی دچار شده ایم؟

افرادی که دچار وسواس فکری عملی می شوند ممکن است علائم فکری، رفتاری و یا هر دو نوع علائم را داشته باشند. این نشانه ها و علائم می توانند در هر قسمت از زندگی شما خودشان را نشان دهند. ممکن است زمانی که سر کار هستید، در مدرسه هستید و یا این که زمانی که دارید با دیگران صحبت می کنید این علائم بروز کنند. متاسفانه این نوع وسواس بسیار گسترده است و ممکن است نشانه هایی بیش از آن چه که ما در ادامه ذکر می کنیم داشته باشد اما با این حال مهم ترین علائم در پایین ذکر شده اند:

ما در این جا علائم وسواس فکری را از عملی جدا کرده ایم تا بتوانیم به طور دقیق تر آن ها را بررسی کنیم.

علائم وسواس فکری

همانطور که گفتیم وسواس فکری تفکرات و یا تصویر سازی های ذهنی ای است که اگر سعی در توقف آن ها داشته باشیم دچار اضطراب و استرس خواهیم شد. 4 نشانه عمده برای این نوع وسواس وجود دارد:

• ترس از میکروب و یا آلودگی:

در این جور مواقع شخصی که دچار وسواس است دائم فکر می کند که به هر چیزی که دست می زند آلوده است و یا این که هرچیزی که میخورد باید استریل شود وگرنه ممکن است بیمار شود. اگر چنین چیزی درون خود احساس کردید بدون شک شما علاوه بر وسواس فکری دچار وسواس عملی نیز هستید.

• پرخاشگری در مورد رفتار خودتان یا دیگران:

گاهی اوقات ممکن است بدون هیچ گونه دلیلی از کاری که خودتان یا دیگران انجام داده اید به شدت عصبانی شوید، شاید شما هیچ واکنشی نشان ندهید اما همین که این کار باعث عصبانیت شما تا این حد شده است می تواند دلیل خوبی برای وسواس فکری باشد.

• فکر کردن به چیزهایی که شاید یک تابو هستند:

ممکن است به چیزهایی فکر کنید که شاید از نظر دین و یا عرف جامعه پذیرفته نباشند و به همین دلیل وقتی به طور ناخواسته چنین تفکراتی دارید دائم خود را سرزنش می کنید.

• دوست دارید همه چیز متقارن باشند و یا در ترتیب خاصی قرار بگیرند:

این مورد که بیشتر به وسواس تقارن معروف است از متداول ترین نشانه های وسواس فکری-عملی است. ممکن است وارد خانه اتان شوید و نگاهتان به تابلوی روی دیوار بیفتد و متوجه شوید که با راستای دیوار موازی نیست آن جاست که افکار مانند خوره به جانتان می افتند و شما مجبور می شوید که برخیزید و آن تابلو را صاف کنید.

علائم وسواس عملی

وسواس عملی در ادامه وسواس های فکری به وجود می آیند و مواردی هستند که شخص مبتلا به این وسواس نیاز مبرمی دارد تا اعمالی را تکرار کند. از نشانه های بارز این وسواس می توانه به موراد زیر اشاره کرد:

• تمیز کردن به صورت مداوم:

اگر یادتان باشد در قسمت وسواس فکری گفتیم ممکن است شخص حس کند همه چیز آلوده است همین وسواس در ادامه شما را مجبور می کند که دائم در یک دستتان دستمال و در دیگری مایع پاک کننده باشد! کمی که از ابتلا به این وسواس بگذرد شما خودتان را دائم در حال تمیز کردن اشیا می بینید.

• در نظر گرفتن چیدمان خاصی برای هر چیز:

در ادامه مبحث وسواس تقارن شما فقط به فکر کردن به آن بسنده نمی کنید و دست به کار می شوید. تک تک وسایل خانه و یا وسایل روی میز کارتان را در نظر می گیرید و آن ها را طبق نظم خاصی که فقط خودتان قابلیت اجرای آن را دارید می چینید.

• چک کردن مدام برخی از چیزها:

از مثال های این مورد می توان به چک کردن اجاق گاز یا درب اشاره کرد. وقتی که از خانه خارج می شوید و در را قفل می کنید امکان دارد تا سر کوچه بروید ولی به یک دفعه بایستید و با خود بگویید نکند درب را قفل نکرده باشم همین موقع است که شما بازمی گردید و دوباره درب را چک می کنید.

دقت داشته باشید که انجام دادن یکی از موراد بالا باعث نمی شود که شما حتما دچار وسواس فکری عملی هستید. در صورتی که نشانه های زیر را داشته باشید می توان گفت که شما دچار این وسواس هستید:

خصوصیات افراد مبتلا به وسواس فکری و عملی:

خصوصیات افراد مبتلا به وسواس فکری عملی عبارتند از:

• نمی توانید افکار و یا رفتار خود را کنترل کنید، با این که می دانید این افکار و اعمال بیش از اندازه ی نیاز هستند.
• حداقل یک ساعت هر روز را در حال فکر کردن به این موارد هستید.
• وقتی که رفتار یا اعمال مورد نظر را بارها و بارها انجام می دهید احساس لذت نمی کنید ولی ممکن است تا حدی از اضطراب شما کاسته شود.
• هر روز دچار مشکل جدیدی با مسائل روزمره زندگی اتان می شوید. ممکن است دیروز به یک ترتیب خاصی میز خود را مرتب کرده باشید ولی امروز که به سر کار می روید از ترتیب آن ناراضی باشید و مجبور باشید دوباره آن را مرتب کنید.

بعضی از مبتلایان به این وسواس دچار تیک می شوند. بیشتر تیک ها معمولا بسیار مختصر، ناگهانی و بازه ای هستند. مانند تکان دادن پاها، پلک زدن بیش از حد، کج وکوله کردن لب و دهن، صاف کردن صدا و …

دقت داشته باشید علائم ذکر شده می توانند مداوم نباشند و در بازه ای از زمان اتفاق بیفتند. ممکن است شدتشان کمتر شود یا این که بدتر شوند. معمولا افرادی که دچار این وسواس هستند سعی می کنند از شرایطی که ان ها را در معرض افکار یا اعمالشان قرار می دهد دوری کنند.

بیشتر بزرگسالانی که به این وسواس دچار هستند خود از وسواس خود آگاه هستند و متوجه هستند که این افکار طبیعی نمی باشند ولی برخی از بزرگسال و اکثر کودکان متوجه چنین چیزی نمی شوند. معمولا معلمان یا والدین به راحتی متوجه علائم این بیماری در کودکان خواهند شد.

عوارض وسواس در طولانی مدت

برخی از افراد فکر می کنند که این وسواس چیز مهمی نیست و اصلا به فکر درمان آن نیستند ولی تحقیقات نشان داده است در سطوح پیشرفته این وسواس آنقدر حجم افکار و اعمال مربوط به آن زیاد می شود که اشخاص برای رهایی از آن به الکل و یا مواد مخدر پناه می آورند. اینجاست که مشکل دو تا می شود و نه تنها بیماری درمان نمی شود بلکه شخص دچار اعتیاد نیز می شود.

احتکار!!!

احتکار ممکن است یکی از انواع وسواس فکری عملی باشد. البته منظور ما این جا احتکار به آن صورتی که در جامعه ما تلقی می شود نیست.

تحقیقات اخیر نشان داده است که جمع آوری چیزهایی که می دانید هیچ گونه نیازی به آن ها در آینده نخواهید داشت و هیچ ارزشی ندارند می تواند یکی از انواع وسواس فکری و عملی باشد. ممکن است شما بلیط شهربازی را که از تاریخ انقضا آن گذشته است را نگه دارید با این که می دانید بعدا به آن نیاز پیدا نمی کنید.

این علامت از وسواس فکری و عملی را به صورت جداگانه ذکر کردیم زیرا واکنش ها در این مورد بیشتر از بقیه نشانه های وسواس است افرادی که این نشانه را دارند معمولا بیشتر از سایر افراد مبتلا به این بیماری دچار استرس و اضطراب می شوند.

چه عواملی در بوجود آمدن وسواس فکری عملی نقش دارند؟

وسواس فکری-عملی ممکن است هر کسی را در هر سطح از زندگی و در هر سنی درگیر کند اما معمولا این وسواس در سن 19 سالگی تشخیص داده می شود، سنی که شخص دیگر بچه نیست و می تواند وجود عوامل غیر طبیعی را در خود حس کند. دلایل بوجود آمدن این وسواس نا شناخته هستند اما می توان حدس هایی در مورد زمینه های آن زد:

ژنتیک

مطالعات بر روی دوقلوها و خانواده ها نشان داده است که در خانواده هایی که یکی از اعضا دارای بیماری وسواس فکری و عملی است امکان ابتلا اعضا درجه یک( والدین و یا فرزندان) به این بیماری زیاد است. تحقیقات بر روی ارتباط بین ژنتیک و وسواس هنوز کامل نشده است ولی ادامه این تحقیقات می تواند بر روی تشخیص بیماری و درمان آن موثر باشد.

ساختار مغز و عملکرد آن

تحقیقات بر روی عکس هایی که از مغز گرفته شده است نشان داده است که الگوهای مغزی افراد مبتلا به وسواس فکری عملی با افراد عادی متفاوت می باشد تحقیقات ثابت کرده اند که این الگوهای غیر معمول در قسمت های خاصی از مغز بسیار در ایجاد وسواس موثر است اما هنوز رابطه دقیق آن مشخص نشده است. فهمیدن این ارتباط می تواند به پیشرفت درمان دارویی این بیماری کند.

محیط زندگی

تحقیقات ثابت کرده اند که محیط زندگی در بوجود آمدن این وسواس نقش به سزایی دارد. به خصوص در کودکان که بسیار از محیط اطراف خود تاثیر پذیر هستند. اگر والدین یک کودک دچار این وسواس باشند احتمال این که کودک نیز دچار این وسواس شود زیاد است. هم چنین یکی از محیط هایی که نیاز به مراقبت زیاد در مورد این وسواس دارد مدرسه است. معلمان باید به رفتار کودکان بسیار دقت کنند زیرا کودکن به سرعت از یکدیگر تقلید می کنند.

وسواس فکری-عملی چگونه تشخیص داده می شود؟

باید ابتدا بدانید که تشخیص وسواس فکری عملی به راحتی بقیه بیماری ها نیست زیرا این بیماری هنوز ناشناخته است و علائم بسیار مشابهی با سایر بیماری ها دارد. اگر احساس کردید که خودتان یا فرزندتان به این وسواس دچار شده است بهتر است در ابتدا با پزشک خانوادگی خود صحبت کنید. زیرا او از تمامی مشکلات پزشکی شما آگاه است و پرونده پزشکی شما را مطالعه کرده است. او نیاز دارد تا یک سری از آزمایشات را انجام دهد. در ابتدا او سعی می کند مطمئن شود علائم شما ناشی از مشکلات فیزیکی نباشد. اگر شک کند که علائم می تواند ناشی از مشکلات روانی و ذهنی باشد شما را برای انجام تست های بیشتر به یک متخصص ارجاع می دهد.

همانطور که گفتیم تشخیص بیماری این وسواس می تواند گاهی اوقات بسیار مشکل باشد زیرا این بیماری هم پوشانی زیادی با سایر بیماری ها دارد به طور مثال علائم بسیار نزدیکی به اختلالات اضطرابی دارد. هم چنین ممکن است با یک وسواس دیگر اشتباه گرفته شود. در بعضی مواقع شخص دچار دو نوع وسواس است و علائم هر دو بیماری را دارد

راه های درمان و غلبه بر وسواس فکری عملی

وسواس فکری و عملی معمولا با استفاده از روش های دارو درمانی، روان درمانی یا هر دوی این روش ها درمان می شود. البته هنوز میزان تاثیر این روش ها 100 درصد نمی باشد و در برخی از موارد پس از پایان دوره درمان نیز شخص برخی از علائم را داشته است.

کار آن جا سخت تر می شود که این بیماری با سایر بیماری ها و وسواس ها همراه باشد معمولا این وسواس ارتباط نزدیکی با اختلالات اضطرابی و یا نارسایی بدن دارد که در آن شخص فکر می کند قسمتی از بدنش نرمال نیست. بسیار مهم است که در زمان تجویز دارو به سایر مشکلات شخص توجه شود و با توجه به آن ها دارو تجویز شود.

همانطور که گفتیم این وسواس یک بیماری پیچیده است که روند درمان طولانی ای دارد بنابراین در روند این بیماری باید صبور باشید.

دارو درمانی

اولین دارویی که برای این وسواس درنظر گرفته می شود مهارکننده های سروتونین هستند. اگر اسم این داروها برایتان آشنا هستند تعجب نکنید زیرا این داروها برای درمان افسردگی نیز استفاده می شوند.

معمولا این داروها نیاز به دوز بالاتری در روز برای درمان وسواس فکری و عملی نسبت به افسردگی دارند. ممکن است 8 تا 12 هفته طول بکشد تا این دارو ها اثر خود را نمایان کنند. اما با این حال در برخی از موارد زود تر از این زمان جواب داده است.

اگر علائم وسواس با این گروه از دارو ها کاهش نیافتند باید به سراغ داروهای ضد روان پریشی رفت. تحقیقات نشان داده اند که استفاده از این گروه از داروها بر روی کسانی که سروتونین روی آن ها بی اثر بوده است می تواند مفید واقع شود. این دارو ها به خصوص زمانی که شخص دچار تیک است تجویز می شوند.

اگر برای شما دارو تجویز شده است حتما به این سه مورد توجه کنید:

1. حتما با دکتر خود و یا یک داروساز در مورد عوارض جانبی محتمل داروهایتان صحبت کنید و با آگاهی کامل اقدام به مصرف دارو بکنید.
2. به هیچ عنوان مصرف داروهایتان را بدون تجویز پزشک و صحبت با او قطع نکنید. زیرا این کار ممکن است باعث برگشت علائم و یا حتی وخیم تر شدن آن ها شود. هم چنین علاوه بر این ها ممکن است عوارض جانبی جبران ناپذیری داشته باشد.
3. در صورت وقوع یکی از عوارض جانبی با پزشک خود صحبت کنید شاید نیاز باشد که دوز دارو تغییر کند و یا به کلی داروی متفاوتی را استفاده کنید.

روان درمانی

روان درمانی نیز می تواند یکی از گزینه های موثر برای درمان وغلبه بر وسواس فکری عملی باشد. تحقیقات نشان داده اند که متد های متفاوت رمان درمانی مانند درمان شناختی رفتاری و دیگر درمان های مربوط( تمرین های مربوط به ترک عادت) می توانند به تنهایی و بدون نیاز به مصرف دارو موثر باشند. در این نوع درمان شخص در یک موقعیتی که کاملا مناسب بروز تیک و نشانه های وسواس است قرار می گیرد و با استفاده از روش های درمانی سعی می کند که آن تیک را انجام ندهد. تحقیقات نشان داده اند که این روش بسیار موثر بوده است و تا حد زیادی به کاهش نشانه های بیماری کمک کرده است.

دقت داشته باشید روان درمانی تا حد زیادی تحت تاثیر خود شخص است و نمی توان برای همه ی بیماران یک نسخه مشابه را استفاده کرد.

گاهی اوقات پزشک معالج تشخیص می دهد که از هر دو روش دارو درمانی و روان درمانی برای کنترل نشانه های وسواس استفاده بکند.

همانطور که در ابتدا گفته شد تحقیقات در مورد این بیماری هنوز کامل نیست و به همین منظور درمان قطعی ندارد بنابراین در طی مراحل درمان باید صبور باشید و همه ی آن ها را با دقت انجام دهید.

هدف مرکز مشاوره و روانشناسی آویژه از ارائه اطلاعات لازم در زمینه مشکلات روانی، افزایش آگاهی شماست تا با توسعه دانش خود، جهت ارتقا و بهبود کیفیت زندگی خود، گامی مهم بردارید. لطفا برای کسب اطلاعات بیشتر سایر مقالات متخصصان مرکز مشاوره آویژه را مطالعه نمایید .

در این راستامرکز مشاوره خانواده و روانشناسی آویژهخدمات متنوعی را در زمینهمشاوره وسواس به شما هم میهنان عزیز ارائه میدهد. جهت کسب آموزش های بیشتر این مقاله لاتین را مطالعه کنید.

منبع: Obsessive-Compulsive Disorder